ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ
Το θέμα της παρούσας εισήγησης «πρότυπα χριστιανικής ζωής
και συμπεριφοράς κατά τους τρεις Ιεράρχες» είναι ένα θέμα επίκαιρο, αφού σήμερα
ο άνθρωπος πλέει σε ένα απέραντο πέλαγος ιδεών χωρίς πυξίδα και προορισμό. Κατά
καιρούς πολλοί έχουν αναφερθεί στο βίο, τις αρετές, τη δράση και το έργο των
Τριών Ιεραρχών.
Επιλέξαμε όμως αυτό το θέμα γιατί πιστεύουμε ότι τα πρότυπα
είναι απαραίτητα για όλους μας τη στιγμή που η λεγόμενη νέα Τάξη πραγμάτων
εισάγει στη χώρα μας ήθη, έθιμα και θεσμούς ξένα προς την παράδοσή μας. Τα όσα
λοιπόν προτείνουν οι άγιοι Τρεις Ιεράρχες αποτελούν τους οδοδείκτες της
πνευματικής ζωής μας και διασφαλίζουν την εθνική ταυτότητα και παράδοσή μας,
μέσα στην τρικυμία των καιρών μας.
Με τη λέξη πρότυπο εννοούμε ό,τι είναι άξιο για μίμηση.
Μπορεί να είναι μορφές δράσης ή πρόσωπα, τα οποία είναι φορείς αξιών,
ικανοτήτων, ιδανικών κ.α. [1]
Τα προτεινόμενα πρότυπα χριστιανικής ζωής και συμπεριφοράς
δεν αποτελούν αυθαίρετα συμπεράσματα ή αυθαίρετες συμβουλές των τριών εκλεκτών
Πατέρων, αλλά είναι απαύγασμα της σοφίας και της εμπειρίας τους καθώς και της
θείας φώτισης. Θεωρούνται τα άριστα και όσα μας συμφέρουν, αν τα προτιμήσουμε [2]
. Με κύρια πηγή την Αγία Γραφή, και δευτερευόντως τα αρχαιοελληνικά κείμενα
μεταξύ των προσώπων πρώτη θέση κατέχει ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος αποτελεί το
τέλειο πρότυπο και το ύψιστο ηθικό ιδεώδες [3]
και ακολουθούν, ο Απ.Παύλος, οι άγιοι της Εκκλησίας και οι αρχαίοι Έλληνες
φιλόσοφοι, ποιητές, ήρωες κ.λ.π. Επιπρόσθετα πρότυπα δημιουργούνται και μέσα
από τα αναφερόμενα των Τριών Ιεραρχών στις επιστολές, στους λόγους ή στις
πραγματείες τους.
Θα αναφερθούμε σε πρότυπα που έχουν σχέση α) με την
εκκλησιαστική διακονία, β) την κοσμική εξουσία και γ) τον απλό λαϊκό Χριστιανό.
Σε εκείνα δηλ. από τα πολλά, τα οποία οφείλουν να πραγματοποιηθούν από τους
αποφασισμένους να ευαρεστήσουν τον Θεό και τα οποία ανακινήθηκαν επί του
παρόντος στην Εκκλησία ή για να δανειστώ τα λόγια του Μ.Βασιλείου: Πολλών όντων
δηλουμένων και των κατορθούσθαι οφειλόντων τοις εσπουδακόσιν ευαρεστήσαι τω
Θεώ, περί μόνον τέως των επί του παρόντος κινηθέντων παρ?υμίν, εν συντόμω
υπομνήσει ειπείν αναγκαίως προεθυμήθην [4]
.
Ξεκινώντας θα ήταν παράλειψη να μη σταθούμε στο γεγονός ότι
οι ίδιοι οι άγιοι Τρεις Ιεράρχες αποτελούν πρότυπα για όλους τους Ορθόδοξους
Χριστιανούς με τη τεράστια προσφορά τους. Θεωρία και πράξη σε πλήρη συμφωνία,
κάτι άλλωστε που χαρακτηρίζει τη ζωή όλων των Πατέρων της Εκκλησίας. Κοινωνική
προσφορά, εκκλησιαστικοί αγώνες, πύρινοι λόγοι, όπου και όποτε χρειαζόταν,
υπεράσπιση και στήριξη όχι μόνο των Χριστιανών, αλλά και των αλλόθρησκων στις
δύσκολες στιγμές, είναι μερικά από τα οποία μπορούμε ν?αναφέρουμε σχετικά με
την προσφορά τους και τα οποία είναι άξια μίμησης από μέρους μας. Αποδεικνύεται
δηλ. ότι δεν ήταν μόνο εραστές των λόγων, αλλά εφάρμοζαν τα όσα πρέσβευαν.
Εκκλησιαστική και πολιτική κατάσταση (4 ος αι.)
Η εποχή τους χαρακτηρίζεται από την εκκλησιαστική
γραμματεία ως η εποχή της δογματικής κατοχύρωσης [5]
. Ήταν το τέλος μιας προηγούμενης εποχής και η αρχή μιας νέας περιόδου [6]
. Ο Χριστιανισμός βγαίνει νικητής από τη σύγκρουση με τον ειδωλολατρικό
κόσμο, θα έχει όμως να αντιμετωπίσει τον Αρειανισμό και τους Πνευματομάχους. Τα
προβλήματα λοιπόν δεν θα λείψουν, αφού για αρκετό χρόνο στον αυτοκρατορικό
θρόνο θα βρίσκονται άλλοτε Ορθόδοξοι και άλλοτε μη Ορθόδοξοι αυτοκράτορες [7]
. Ο Θεοδόσιος ο Μέγας όμως θα είναι αυτός που θα σταματήσει για ένα μεγάλο
χρονικό διάστημα αυτή τη σύγχυση που υπήρχε ως προς τα θρησκευτικά ζητήματα,
επιβάλλοντας μία πολιτική ενότητας. Εκκλησία και πολιτεία συμπορεύονται, αν και
αρκετές φορές ο Καισαροπαπισμός εμφανιζόταν για να δυσχεράνει τις σχέσεις
ανάμεσα στα δύο μέρη. Ο αυτοκράτορας λοιπόν στο εξής θα έχει στην Εκκλησία
δικαιώματα και καθήκοντα. Θα συγκαλεί τις Οικουμενικές συνόδους και θα
επικυρώνει τις αποφάσεις τους, θα πρέπει να υπερασπίζεται την ορθόδοξη πίστη
και να συντηρεί τον διοικητικό οργανισμό της Εκκλησίας. Αν κάποιος αυτοκράτορας
ξεπερνούσε αυτά τα όρια και ήθελε να ρυθμίσει
Το θέμα της παρούσας εισήγησης «πρότυπα χριστιανικής ζωής
και συμπεριφοράς κατά τους τρεις Ιεράρχες» είναι ένα θέμα επίκαιρο, αφού σήμερα
ο άνθρωπος πλέει σε ένα απέραντο πέλαγος ιδεών χωρίς πυξίδα και προορισμό. Κατά
καιρούς πολλοί έχουν αναφερθεί στο βίο, τις αρετές, τη δράση και το έργο των
Τριών Ιεραρχών.
Επιλέξαμε όμως αυτό το θέμα γιατί πιστεύουμε ότι τα πρότυπα
είναι απαραίτητα για όλους μας τη στιγμή που η λεγόμενη νέα Τάξη πραγμάτων
εισάγει στη χώρα μας ήθη, έθιμα και θεσμούς ξένα προς την παράδοσή μας. Τα όσα
λοιπόν προτείνουν οι άγιοι Τρεις Ιεράρχες αποτελούν τους οδοδείκτες της
πνευματικής ζωής μας και διασφαλίζουν την εθνική ταυτότητα και παράδοσή μας,
μέσα στην τρικυμία των καιρών μας.
Με τη λέξη πρότυπο εννοούμε ό,τι είναι άξιο για μίμηση.
Μπορεί να είναι μορφές δράσης ή πρόσωπα, τα οποία είναι φορείς αξιών,
ικανοτήτων, ιδανικών κ.α. [1]
Τα προτεινόμενα πρότυπα χριστιανικής ζωής και συμπεριφοράς
δεν αποτελούν αυθαίρετα συμπεράσματα ή αυθαίρετες συμβουλές των τριών εκλεκτών
Πατέρων, αλλά είναι απαύγασμα της σοφίας και της εμπειρίας τους καθώς και της
θείας φώτισης. Θεωρούνται τα άριστα και όσα μας συμφέρουν, αν τα προτιμήσουμε [2]
. Με κύρια πηγή την Αγία Γραφή, και δευτερευόντως τα αρχαιοελληνικά κείμενα
μεταξύ των προσώπων πρώτη θέση κατέχει ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος αποτελεί το
τέλειο πρότυπο και το ύψιστο ηθικό ιδεώδες [3]
και ακολουθούν, ο Απ.Παύλος, οι άγιοι της Εκκλησίας και οι αρχαίοι Έλληνες
φιλόσοφοι, ποιητές, ήρωες κ.λ.π. Επιπρόσθετα πρότυπα δημιουργούνται και μέσα
από τα αναφερόμενα των Τριών Ιεραρχών στις επιστολές, στους λόγους ή στις
πραγματείες τους.
Θα αναφερθούμε σε πρότυπα που έχουν σχέση α) με την
εκκλησιαστική διακονία, β) την κοσμική εξουσία και γ) τον απλό λαϊκό Χριστιανό.
Σε εκείνα δηλ. από τα πολλά, τα οποία οφείλουν να πραγματοποιηθούν από τους
αποφασισμένους να ευαρεστήσουν τον Θεό και τα οποία ανακινήθηκαν επί του
παρόντος στην Εκκλησία ή για να δανειστώ τα λόγια του Μ.Βασιλείου: Πολλών όντων
δηλουμένων και των κατορθούσθαι οφειλόντων τοις εσπουδακόσιν ευαρεστήσαι τω
Θεώ, περί μόνον τέως των επί του παρόντος κινηθέντων παρ?υμίν, εν συντόμω
υπομνήσει ειπείν αναγκαίως προεθυμήθην [4]
.
Ξεκινώντας θα ήταν παράλειψη να μη σταθούμε στο γεγονός ότι
οι ίδιοι οι άγιοι Τρεις Ιεράρχες αποτελούν πρότυπα για όλους τους Ορθόδοξους
Χριστιανούς με τη τεράστια προσφορά τους. Θεωρία και πράξη σε πλήρη συμφωνία,
κάτι άλλωστε που χαρακτηρίζει τη ζωή όλων των Πατέρων της Εκκλησίας. Κοινωνική
προσφορά, εκκλησιαστικοί αγώνες, πύρινοι λόγοι, όπου και όποτε χρειαζόταν,
υπεράσπιση και στήριξη όχι μόνο των Χριστιανών, αλλά και των αλλόθρησκων στις
δύσκολες στιγμές, είναι μερικά από τα οποία μπορούμε ν?αναφέρουμε σχετικά με
την προσφορά τους και τα οποία είναι άξια μίμησης από μέρους μας. Αποδεικνύεται
δηλ. ότι δεν ήταν μόνο εραστές των λόγων, αλλά εφάρμοζαν τα όσα πρέσβευαν.
Εκκλησιαστική και πολιτική κατάσταση (4 ος αι.)
Η εποχή τους χαρακτηρίζεται από την εκκλησιαστική
γραμματεία ως η εποχή της δογματικής κατοχύρωσης [5]
. Ήταν το τέλος μιας προηγούμενης εποχής και η αρχή μιας νέας περιόδου [6]
. Ο Χριστιανισμός βγαίνει νικητής από τη σύγκρουση με τον ειδωλολατρικό
κόσμο, θα έχει όμως να αντιμετωπίσει τον Αρειανισμό και τους Πνευματομάχους. Τα
προβλήματα λοιπόν δεν θα λείψουν, αφού για αρκετό χρόνο στον αυτοκρατορικό
θρόνο θα βρίσκονται άλλοτε Ορθόδοξοι και άλλοτε μη Ορθόδοξοι αυτοκράτορες [7]
. Ο Θεοδόσιος ο Μέγας όμως θα είναι αυτός που θα σταματήσει για ένα μεγάλο
χρονικό διάστημα αυτή τη σύγχυση που υπήρχε ως προς τα θρησκευτικά ζητήματα,
επιβάλλοντας μία πολιτική ενότητας. Εκκλησία και πολιτεία συμπορεύονται, αν και
αρκετές φορές ο Καισαροπαπισμός εμφανιζόταν για να δυσχεράνει τις σχέσεις
ανάμεσα στα δύο μέρη. Ο αυτοκράτορας λοιπόν στο εξής θα έχει στην Εκκλησία
δικαιώματα και καθήκοντα. Θα συγκαλεί τις Οικουμενικές συνόδους και θα
επικυρώνει τις αποφάσεις τους, θα πρέπει να υπερασπίζεται την ορθόδοξη πίστη
και να συντηρεί τον διοικητικό οργανισμό της Εκκλησίας. Αν κάποιος αυτοκράτορας
ξεπερνούσε αυτά τα όρια και ήθελε να ρυθμίσει 